1. Historia działalności ochotniczego ruchu strażackiego po II wojnie światowej łączy się wyraźnie z polityką wewnętrzną państwa, jej zmiennością odnośnie stosunku samorządności. Odzwierciedleniem tego były między innymi stanowione ustawy i pochodne przepisy prawa, które uwzględniały sugestie i oczekiwania ideologicznej wykładni prymaty danej partii politycznej: w latach 1944 – 1948 Polskiej Partii Robotniczej, a następnie, do 27 stycznia 1990 r. – polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

2. Z perspektywy czasu w najnowszych dziejach pożarnictwa polskiego można wyodrębnić pięć zasadniczych okresów, które wyznaczają cezury chronologiczne, a mianowicie:

- lata 1950 – 1956, w których starano się całkowicie podporządkować ochotnicze straże pożarne organom państwowym we wszelkich przejawach ich samorządnej działalności (już 24 października 1949 r. rozwiązano Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej),

- lata 1957 – 1975, kiedy nastąpiło ogólnospołeczne ożywienie powodowane nadzieją na bardziej samorządne decydowanie o profilu działalności stowarzyszeniowej; nad działalnością OSP ograniczony nadzór zaczął sprawować Związek Ochotniczych Straży Pożarnych,

- lata 1976 – 1989 – okres ogólnospołecznych rozczarowań (m. in. wypadki radomskie w 1976 r., na wybrzeżu w 1980 r. oraz reperkusje wobec obywatelskiego i związkowego ruchu „Solidarność”), a także sukcesywnego ograniczania kompetencji Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, wyrażającego się m. in. pozbawieniem go możliwości prowadzenia działalności gospodarczej (przejęcie przez przedsiębiorstwo państwowe wojewódzkich zakładów usług pożarniczych),

- lata od 1990 r.  – okres zmienności stosunku władz państwowych i jego organów odpowiedzialnych za ochronę przeciwpożarową do Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej (od 1992 r.) i skupionych w nim ochotniczych straży pożarnych – od dobrze układającej się współpracy z ogniwami Państwowej Straży Pożarnej po ograniczanie jej ze strony tych ogniw do niezbędnego formalnego minimum.

            3. Współpraca organów państwa z pozapaństwowymi jednostkami ochrony przeciwpożarowej, do których zaliczono miedzy innymi Związek Ochotniczych Straży Pożarnych RP, jest nieodzownym warunkiem harmonijnego i odpowiedzialnego zapewnienia poczucia bezpieczeństwa społecznego, w tym kondycji bezinteresownych, zaangażowanych postaw członków OSP.

            4. Nie podważając nadzoru państwa nad całokształtem bezpieczeństwa wewnętrznego kraju, w tym nad ochroną przeciwpożarową, istotne jest to, w jaki sposób ten nadzór jest sprawowany i w jakim stopniu jakiekolwiek tendencje centralistycznego zarządzania mogą wpływać negatywnie na istotę samorządności stowarzyszeniowej.

            5. Istota samorządności tkwi w możliwości podejmowania przez stowarzyszenia autonomicznych decyzji w kluczowych dla nich sprawach, na przykład sposobu realizacji ważnych z ich punktu widzenia kwestii służących całej społeczności lokalnej. Może być ona ograniczana w sposób naturalny (sfera interakcji personalnych i środowiskowych) lub za względów obiektywnych, braku realnych możliwości wykonania podjętego zadania, na przykład budowy wielofunkcyjnego obiektu, służącego zarówno straży pożarnej, jak i ogółowi mieszkańców. Brak wystarczający funduszy na ten cel w budżecie gminy nie będzie traktowany jako ingerencja zewnętrzna, ale z pewnością za taką uznać należy zbyt rygorystyczne ograniczenia prawne, przy jednoczesnym nakładaniu na ochotnicze jednostki strażackie dodatkowych zadań.

            6. Ochotnicze straże pożarne dysponowały i nadal dysponują ogromnym poczuciem odpowiedzialności i dyscypliny w przypadku dobrowolnie podjętych zobowiązań w zakresie ochrony przeciwpożarowej wobec swoich środowisk lokalnych. W razie potrzeby służą także pomocą w akcjach ratowniczo-gaśniczych poza ścisłym rejonem swego działania. Istotną rolę w realizacji tej misji odgrywają osiągnięte przez wiele pokoleń nie tylko doświadczenia, ale także wartości materialne i kulturowe oraz ciągłość ideowa i organizacyjna. To OSP i reprezentujący je obecnie Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej wydatnie przeciwdziałają dezintegracji cywilizacyjnej środowisk wiejskich i małomiasteczkowych. Maja również niepodważalne osiągnięcia w zakresie integracji społecznej, szczególnie na ziemiach zachodnich i północnych.

            7. Jakiekolwiek nieprzemyślane zewnętrzne ingerencje mogą wpływać negatywnie na członków strażackiej organizacji pożytku publicznego. W znacznym stopniu mogą także ograniczać impuls strażackich inicjatyw środowiskowych, skutkować osłabieniem gotowości operacyjnej, a tym samym zwiększaniem kosztów państwa. Na ten stan rzeczy może mieć także wpływ ewidentne, od 2016 r., uniemożliwianie wypełniania w pełnym zakresie statutowych powinności Związku OSP RP wobec OSP.

            Ponadczasowe i nadal aktualne jest zatem przesłanie Bolesława Chomicza: „Charakter straży ochotniczych wymaga subtelnego przede wszystkim podejścia do tych uczuć i obowiązków obywatelskich. Nie bezduszny biurokratyzm przeto, nie sztywny oschły stosunek do tych placówek samopomocy społecznej, nie rozkazy i nakazy, lecz uszanowanie tej pracy publicznej przez zrozumienie jej podstaw moralnych umocni jedynie działalność samoobrony przeciwpożarowej w Polsce demokratycznej, zwłaszcza na gruncie racjonalnie zorganizowanego samorządu.”